WAT IS HOOGGEVOELIGHEID?
Hooggevoeligheid is de geneigheid om zintuigelijke indrukken van verschillende aard, zoals licht, geluid, smaak, vreugde, pijn en verdriet zeer intens te beleven. Het is een gevolg van een diepere informatieverwerking. Hierdoor beleeft het kind (of volwassene) ervaringen op een intense manier.
Hooggevoeligheid lijkt samen te gaan met een sterkere werking van de rechter hersenhelft. Door onderzoeken gedaan bij eeneiige tweelingen die apart van elkaar opgroeiden, werd ontdekt dat ze beiden deze eigenschap vertoonden. Dat wijst dus duidelijk in de richting van een genetische invloed. Zo’n 20% van de kinderen is hooggevoelig.

Het is goed om deze karaktereigenschap van je kind te kennen, want op die manier kun je je kind beter steunen. Hooggevoeligheid leidt tot een aantal gedragskenmerken die lastig kunnen zijn, voor het kind zelf en voor zijn omgeving. Maar het onderkennen van deze eigenschap maakt het opvoeden van het hooggevoelige kind veel makkelijker.

EEN EENVOUDIGE TEST
De Amerikaanse psychologe Elaine N. Aron verdiepte zich in het thema, schreef er verschillende boeken over, zowel over hooggevoeligheid van kinderen als van volwassenen en ontwierp het volgende testje:

Mijn kind:
1.tschrikt snel (harde geluiden, onweer…..)
2.theeft last van kleren die kriebelen, naden in sokken of kledingmerkjes
3.thoudt niet van onverwachte dingen of grote verrassingen
4.tleert eerder van een kalme terechtwijzing dan van straf
5.tlijkt mijn gedachtes te kunnen lezen
6.tgebruikt moeilijke woorden voor zijn/haar leeftijd
7.truikt bepaalde geuren heel precies
8.theeft een scherpzinnig gevoel voor humor
9.tis erg intuitief
10.tvalt moeilijk in slaap na een drukke dag
11.thoudt niet van grote veranderingen (school, verhuizing…..)
12.twil andere kleren aan als deze nat of zanderig zijn geworden.
13.tstelt veel vragen
14.tis perfeccionistisch
15.tvoelt het verdriet en de pijn van een ander
16.thoudt meer van rustige spelletjes
17.tstelt diepzinnige en beschouwende vragen
18.theeft een lage pijngrens
19.tverdraagt een luidruchtige omgeving slecht
20.tmerkt kleine veranderingen op, zoals iets dat van plaats is veranderd, een nieuw kapsel, etc.
21.tkijkt eerst of het veilig is voordat het gaat klimmen
22.tpresteert beter als er geen mensen naar hem kijken
23.tbeleeft alles heel intens

Met 13 of meer vragen met ‘ja’ beantwoord, is het zeer waarschijnlijk dat je kind hooggevoelig is. Als er slechts 2 vragen met’ ja’ zijn beantwoord, kan het zijn dat je kind een specifieke hooggevoeligheid heeft voor een bepaald zintuig, zoals geluid. Hooggevoeligheid hoeft namelijk niet voor alle zintuigen te gelden, er kan ook één bepaald zintuig extra gevoelig zijn.

DE ONTWIKKELING VAN HET HOOGGEVOELIGE KIND
Het gaat om een aangeboren eigenschap, dus een baby kan al hooggevoelig zijn. Toch kan deze eigenschap ook pas later in de ontwikkeling van het kind zich openbaren.
Als baby valt op de intense blik waarmee hij of zij de wereld inkijkt. Grote ronde ogen die alles lijken op te slaan. Deze baby schrikt snel van harde geluiden, een strenge stem en fel licht. Ook van spanningen tussen zijn ouders voelt hij haarscherp aan. Hij houdt van een vast ritme, wat betreft zijn slaapjes en voeding. Het is niet per sé een baby die veel huilt, hoewel bij sommige kleintjes dit wel het geval is, met name als het kindje in een te drukke omgeving leeft of er teveel geluid of licht is, ofwel veel veranderingen om hem heen zijn (bezoek, reizen, voedsel, temperatuur etc.). Deze baby kan veel last hebben van krampjes en ook eczeem komt vaak voor, evenals een voedselintolerantie voor koemelk, granen, gluten, suiker. Maar wat het hooggevoelige baby het meeste onderscheidt, is zijn attente blik, het oogcontact dat hij al jong maakt. Hij volgt de bewegingen van zijn ouders eerder dan andere baby’s.
Een aantal tips voor het eerste jaar:

• Als je baby veel huilt, kan het komen door overprikkeling. Een prikkel is een stukje informatie van binnen of buiten ons lichaam dat via een van de zintuigen ons lichaam binnenkomt. Overprikkeling ontstaat als er een teveel aan prikkels binnenkomt dat het zenuwstelsel niet kan verwerken. Het hooggevoelige kind ontvangt niet alleen meer prikkels maar hij beleeft ze ook intenser. Beperk prikkels, als het geluid van de radio, tv, stemmen; leg niet teveel speeltjes in zijn bedje, houd zijn kamertje donker en praat zachtjes tegen hem. Als je met hem speelt, let dan goed op zijn lichaamstaal: als hij zijn hoofdje afwendt, is dat een teken dat het genoeg is voor hem. Hij heeft rust nodig. Voor dit kindje is kijken vaak al voldoende.
• Bezoek kan voor hem teveel zijn, evenals een uitstapje naar een winkelcentrum. Hij is het beste af in een rustige thuissituatie. Ook de creche kan een bron van spanning voor hem zijn vanwege andere geuren, veel stemmen, geluiden, wisselende verzorgers etc. Met een vaste oppas aan huis of Oma is hij gelukkiger.
• Wees heel routinematig wat betreft zijn slaapjes, spelen, eten. als hij te druk wordt, teveel prikkels krijgt, wordt het inslapen lastig en ook zijn slaap onrustiger. Is hij heel druk, dan kan het dragen in een draagzak hem rustig maken.
• Doe hem kleren aan, die van natuurlijke stoffen zijn gemaakt, zoals katoen
• Voer de verandering in zijn eten langzaam in.

DE EERSTE VIJF JAAR VAN ZIJN LEVEN
In deze periode valt voornamelijk zijn moeite met veranderingen op, zijn probleem met overstimulatie en zijn heftige emoties.

MOEITE MET VERANDERINGEN
Elke dag zit vol met kleine veranderingen: van slapen naar wakker worden; van wakker worden naar de creche of school. En dan ook ’s avonds het omgekeerde: van actief naar passief. En daarnaast zijn er nog grote veranderingen, zoals beginnen met school, een verhuizing, een nieuw broertje/zusje. Voor het hooggevoelige kind is dit niet makkelijk. Een aantal tips:

• Waarschuw hem op tijd zodat hij de kans heeft om aan de verandering te wennen. “Kleine schat, over 15 minuten gaan we eten”. Ook het wakker worden moet langzaamaan gebeuren. Hij is een langzame starter en hem haast aansporen, werkt averechts. Beweeg mee met zijn ritme en geeft hem tijd. Dan verloopt alles het beste. Word niet boos over zijn weerstand, maar wacht even af. Vaak werkt hij in tweede derde) instantie wel mee. Vertel hem ook altijd wat je plannen zijn. “Als ik je vanmiddag ophaal, gaan we schoenen kopen”. Zo bereidt het kind zich er op voor en zal het makkelijker meegaan. Als hij dacht dat jullie naar het park zouden gaan, kan hij moeilijk van idee veranderen.
• Acepteer zijn fijne smaak. Hij zal absoluut altijd dezelfde tomatensaus willen en direct opmerken als je een andere gebruikt. Het zijn zijn, zeer verfijnde, smaakpapillen die elke verandering opmerken.
• Ook wat betreft de kleding, is het belangrijk te accepteren wat je kind voelt. Voor hem kriebelt een merkje echt enorm. Heb je kleding gevonden die het prettig vindt, koop dat direct een tweede setje, in een andere kleur. Wees voorzichtig met felle kleuren. meestal vindt het hooggevoeiligekind pasteltinten en de kkleuren blauw, wit en groen het fijnste.

OVERPRIKKELING
Dit is het meest in het oog lopende kenmerk van het hooggevoelige kind. Na een drukke dag, een schoolreisje of een grote verandering, zoals een verhuizing, is het kind overprikkeld en onrustig. Dit leidt vaak tot lastig gedrag, zoals huil-, driftbuien, boosheid, frustratie, verzet, onredelijheid, ruzies of wel teruggetrokken gedrag.
Een paar tips:

• Herken de signalen die aangeven dat het kind overprikkeld raakt. Vaak gaat het kind doelloos door de kamer lopen, komt het niet tot spel, begint het te vallen, wrijft in zijn ogen….. Stel dan een rustige activiteit voor. Zo kun je hopelijk een explosie voorkomen.
• Benoem zijn gevoel. “Ik zie dat je druk wordt…..” Hiermee help je het kind om zelf de overprikkeling te leren herkennen. Zo zal het op den duur zleren om zichzelf te kalmeren.
• Bezigheden die het kind helpen zijn: buitenzijn en contact met de natuur. Net als voor een hooggevoelige volwassene doet een wandeling door het park of bos wonderen, want contact met de buitenlucht en een groene omgeving kalmeert evenals met je handen in de aarde wroeten en mama ‘helpen’ met de tuin. Bewegen is ook een manier van ontspannen, zoals trampoline springen, spelen in de speeltuin, rennen, klimmen. Ook knutselen ontspant, zoals kleien, verven etc. Voor sommige kinderen is het spelen met water rustgevend, of planten begieten, de auto wassen en zelf in het bad spelen. Voor andere kinderen is een boekje lezen heel rustgevend.
• Zorg dat je kind niet teveel activiteiten op een dag heeft. Voor de meeste kinderen is het noodzaak dat ze na school thuis kunnen spelen. Het spel helpt het kind om indrukken te verwerken, het speelt bijvoorbeeld schoolsituaties na en verwerkt zo wat het op die dag heeft meegemaakt. Veel hoooggevoelige kinderen willen graag op allerlei clubjes, vanwege hun grote interesse of spreken graag af met vriendjes. Het is dus best een uitdaging om te zorgen dat je kind aan de ene kant op clubjes mag die hij graag wil, maar ook in de week genoeg rustmomenten heeft zodat hij niet overprikkeld raakt. Bedenk ook dat jouw kind nog niet kan inschatten wat voor hem het beste is.
• Zorg dat je kind niet teveel tv kijkt of met andere technologische middelen bezig is. Dit is namelijk een bron van prikkels zonder dat er een manier is om tot ontlading te komen. . Stel grenzen aan het gebruik van tablet, computer, tv tijd etc.

HEFTIGE EMOTIES
Het hooggevoelige kind kan snel last hebben van stress, omdat het alles zo intensief beleeft. De stress kan zich via deze signalen uiten:
• explosie van emoties, zoals huil-, driftbuien en uitbarsting van frustratie
• zich terugtrekken, dromen
• fysieke klachten, zoals eczeem, allergieën, buik-hoofdpijn en slecht slapen
• angsten
• clownesk gedrag
• vermoeidheid
• vergeetachtigheid
• tics, zoals friemelen aan het haar, oogknipperen, etc.

Hij zal van jou/jullie moeten leren om zich te beheersen. Een aantal tips:

 Blijf zelf rustig. Haal diep adem. Zeg vervolgens tegen hem dat hij moet stoppen. “Stop. Adem diep in en adem uit”. Blijf vlak bij hem staan en houd hem desnoods vast (bv als hij van plan is met voorwerpen te gaan gooien). Sommige kinderen worden rustig van een aanraking, anderen juist niet.
 Zeg vervolgens iets waarmee je zijn emotie in woorden omvat. “ik zie dat je heel boos bent, dat begrijp ik.” Woorden hebben een kalmerende werking.
 Leer hem woorden waarmee hij zijn boosheid kan uiten, zoals “Nee, erg, wil niet…..”
 Kijk hem rustig aan, maar ga niet in een discussie. Op dit moment is het primitieve deel van zijn brein geactiveerd, en niet het rationele deel. Dat komt pas weer als hij rustig is. En dan kun je ea met hem bespreken.
 Geef hem een beetje water om te drinken. En stel daarna een rustige activiteit voor, zoals kleien, lezen, een wandeling etc.
 Lees regelmatig met hem een boekje over emoties. Op die manier leert hij de woorden die bij zijn gevoelens horen. Je kunt hem ook vragen naaar hoe boosheid voor hem voelt. Kinderen verwoorden dit soms zo: “in mijn buik lopen een heleboel beestjes heen en weer, of ik voel kriebels in mijn maag”.
 Wees je ervan bewust dat het opvoeden van een hooggevoelig kind niet makkelijk is. Het vraagt veel geduld, begrip en tact, maar tegelijkertijd is het samenleven met een hooggevoelig kind een bron van rijkdom en levenservaring.
 Ben je zelf ook hooggevoelig, neem dan regelmatig een pauze (vrije tijd voor jezelf) want ook jij zal snel overrpikkeld raken. Hoe meer jij je eigen gevoelens en behoeftes begrijpt, hoe beter je je kind kan helpen.

Het hooggevoelige kind is erg begaan met het lot van mensen die het slecht hebben getroffen in de wereld. Het kan dagen van slag zijn als het een zwerver op straat heeft gezien. Ouders van een kind dat bij mij in therapie kwam, moesten wel lid worden van een ONG die zich inzet voor daklozen want hun zoontje bleef maar over de zwerver nadenken die nergens een huis had. Ook onrecht kan een kind enorm aangrijpen. Als op school iets gebeurt wat niet eerlijk is, zal het kind er erg mee zitten. Hooggevoelige kinderen zijn belangrijk voor onze maatschappij want ze zijn de wereldverbeteraars van morgen. Bepaalde films, zoals Bambi, de Hut van Oom Tom, etc. kunnen voor deze kinderen enorm aangrijjpend zijn waar ze nog lange tijd over na praten.
Het hooggevoelige kind is over het algemeen slim, creatief, verantwoordelijk, intuitief, gewetensvol. Als het niet begrepen wordt, kan het een verdrietig, depressief kind worden, maar met een warme, liefdevolle zorg is het een meewerkend en fijn kind.
School is voor dit kind niet makkelijk omdat hem hier de overprikkeling parten speelt. In een volgend artikel ga ik daar verder op in.
Heb je een eeneiige tweeling of drieling, dan is de kans groot dat beide of alledrie de kinderen hooggevoelig zijn. Bij twee-eiige tweelingen is deze kans kleiner, maar niet uitgesloten.

Coks Feenstra
Ontwikkelingspsychologe, gespecialiseerd in meerlingen

Meer lezen:
Het hoogsensitieve kind, Elaine N. Aron, Uitgeverij Archipel